… znany widok Bolesławca jest starszy niż sądzono

Autorem tekstu jest Zbigniew Skop.

Dla Bolesławca, podobnie jak dla większości niewielkich miast Śląska znamy bardzo mało ilustracji przedstawiających widoki miasta z okresu sprzed początku XIX wieku. Miasto było zbyt mało ważne, aby trafiło do wydawnictw Brauna-Hogenberga czy M. Meriana^*1, a palatyn Ottheinrich wracając z Krakowa do Neuburga nad Dunajem, w Legnicy skręcił na północ – tym samym ominął Buntzlaw^*2.

Jedynym – i przez to bardzo często reprodukowanym^*3 – widokiem panoramicznym pokazującym ogólny widok miasta od strony zachodniej jest mały obrazek z Ósmej tablicy miedziorytniczej Scenographia Urbium Silesiae na której obok Bolesławca pokazane są miasta Księstwa Jaworskiego (Jawor, Jelenia Góra, Lubomierz, Cieplice, Lwówek, Kowary, Gryfów).  Interesujące jest pytanie: z jakiego czasu może pochodzić ta malownicza panorama nieco „średniowiecznego” w wyglądzie miasta. 

Oczywiście – nie z roku 1752 – wtedy w Norymberdze opublikowano ostatnie (tzn. 9, 10 i 11) z cyklu tablic Scenographia Urbium Silesiae, zaś tablica 8 – jak wynika z jej tytułu została wydana w roku 1739^*4. Autor rysunków – wzorów dla miedziorytnika Friedrich Bernhard Werner kontrakt z norymberskim wydawnictwem na przygotowanie rysunków do całego cyklu tablic Atlasu Śląska zawarł w roku 1733 i w tymże roku w efekcie kontraktu podróżował po Dolnym Śląsku, a w następnym roku po Górnym Śląsku^*5. Możliwe jest, że któreś rysunki z wizerunkami miast dla Atlasu Scenographia Urbium Silesiae Werner wykonał na podstawie swoich wcześniejszych prac z młodzieńczej podróży po Śląsku w roku 1709^*6, ale w przypadku Bolesławca można przypuszczać, że autor nie przygotował rysunku z natury, a posłużył się jakimś starszym widokiem miasta.

Takie działanie Wernera jest znane z jego co najmniej kilku rysunków^*7,  czasem zaznaczał to nawet w tytule obrazu^*8. O tym, że tak mogło być w przygotowaniu widoku Bolesławca, świadczy analiza treści obrazu. Otóż przyglądając się uważnie kształtowi wieży Ratusza, widać hełm składający się z chodnika-galerii dla straży i powyżej dwuprzezroczowej kopuły – bardzo podobnej do wieży widocznej na wizerunku Ratusza datowanym ? na rok 1603

– i oczywiście odmiennej niż obecny, barokowy kształt jednoprzezroczowej kopuły widocznej już na planie widokowym Miasta z Topografi Śląska rysowanym przez F. B. Wernera we wrześniu 1749 roku^*9.

Kiedy mogła nastąpić wymiana hełmu wieży ratuszowej, jest z powodu braku źródeł historycznych właściwie niemożliwe do ustalenia. Informacja o znaleziskach w kuli wieńczącej hełm wieży ratuszowej^*10 podaje datę – 1739 r. wielkiego pożaru (ostatniego ?) wieży, ale nie opisuje jak mogła wyglądać wieża przed pożarem. Także innych dat^*11 dotyczących zniszczeń i remontów wieży nie można powiązać z zakresem robót tworzących kształt wieży i jej hełmu.

Również widok Zamku sprawia wrażenie budowli w niezłym stanie (choć brakuje wieży) – widać dachy budynków i zaznaczone blanki murów – a w XVIII wieku Zamek raczej był już w dużym stopniu zrujnowany.

Próba bliższego określenia terminus ante quem dla hipotetycznego pierwowzoru panoramicznego widoku Bolesławca wymagałoby uważnej lektury kronik miasta i spróbowania określenia czy i kiedy bolesławiecki Ratusz miał wieżę z dwuprzezroczowym hełmem – co jak napisałem wyżej jest chyba niemożliwe.

****

^*1 Mała notka o Bolesławcu zapisanym jako Boleslau / Buntzel znalazła sie w wydanym przez Meriana w 1650 roku Topographia Bohemiae, Moraviae et Silesiae ale bez miedziorytowej ilustracji.

Zob.:  https://de.wikisource.org/wiki/Topographia_Bohemiae,_Moraviae_et_Silesiae       

https://de.wikisource.org/wiki/Topographia_Bohemiae,_Moraviae_et_Silesiae:_Boleslau

^*2 Reise durch Europas Mitte. Die Reisebilder Pfalzgraf Ottheinrichs aus den Jahren 1536/37 (Katalog wystawy) wyd. Deutsches Kulturforum Östliches Europa e.V. , Potsdam 2003. W podróży tej Palatynowi towarzyszył  rysownik, który sporządził cykl ilustracji przedstawiających widoki miast w większości będących ich najstarszymi przedstawieniami. Z miast polskich są to między innymi; Kraków, Wrocław, Kłodzko, Legnica, Opole, Sławków, Olkusz…

^*3 Na przykład jako winieta strony internetowej Muzeum Ceramiki

^*4 SCENOGRAPHIA URBIUM SILESIÆ TAB. VIII das ist, VORSTELLUNG der Prospecte von den Stædten SCHLESIENS, Achte T. / in welcher die fürnehmsten Stædte des Fürst. IAUER accurat vorgesttellet werden, entworfen von F.B.Werner Siles. / und ausgefertiget von Homænnischen Erben. Nürnberg 1739. Cum Pr. S.C.M.

^*5 Angelika Marsch – Friedrich Bernhard Werner (1690 – 1776) Śląski rysownik europejskich widoków. wyd.Towarzystwo Ziemi Głogowskiej, Głogów 1998 (oryginał niemiecki Würzburg 1995)

^*6 Angelika Marsch – Itinerarium Friedricha Bernharda Wernera (1690-1776) w „Friedrich Bernhard Werner (1690 – 1776) Życie i twórczość – Leben und Werk” wyd. Muzeum Miedzi w Legnicy, Legnica 2004

^*7 Najbardziej znane i oczywiste to np. widok wrocławskiego klasztoru na Ołbinie czy widok Akademii Jezuickiej (Uniwersytetu Wrocławskiego) narysowany na podstawie projektu budowli.

Goldberger alter Prospect

^*8 Goldberger alter Prospect 

^*9 Itinerarium…

^*10 ze strony internetowej Muzeum Ceramiki:     http://muzeum.boleslawiec.net/pl/events/438

^*11 Janusz Bachmiński w książce Bolesławiec, seria Śląsk w zabytkach sztuki (wyd. Ossolineum, Wrocław 1970) pisze (str. 84): … Największych jednak nakładów wymagała wieża, która kilkakrotnie niszczona pożarami (1591, 1642, 1731, 1738), poddawana była odbudowie. Działanie ognia bywało widocznie dość niszczące, bowiem spotykamy się z koniecznością budowy nowego hełmu i kamiennej galeryjki na wieży (w latach 1660, 1700, 1774, 1776). Ta ostatnia data wiąże się z generalną przebudową ratusza, która nadała budynkowi dzisiejszy barokowy wygląd i została zakończona w 1781 r. wniesieniem monumentalnych schodów od zachodu.

moja prywatna opinia jest moją prywatną opinią pozaprocesową i zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 4 stycznia 2005 roku (V KK 388/04) nie jest opinią w rozumieniu art. 193 k.p.k. w zw. z art. 200 § 1 k.p.k., i nie może stanowić dowodu w sprawie