Zdarzenie, o którym mowa powyżej zwykle spada na osoby bliskie osobie zmarłej nagle. Z doświadczenia wiemy, że śmierć zaskakuje nas także wtedy, gdy osoba bliska niejako „uprzedza” nas o swojej śmierci, poprzez swoją chorobę, albo sporządzając testament. Mimo cierpienia, bólu i poczucia utraty, trzeba podjąć określone kroki o charakterze prawnym. Często jest zatem tak, że o podjęciu koniecznych działań przypominają osoby z dalszych kręgów rodzinnych lub towarzyskich.
Pierwsza grupa działań prawnych osób bliskich zmarłemu wiąże się bezpośrednio z samą śmiercią i obowiązkiem pochowania zmarłego.
Najwcześniejszy obowiązek ma charakter administracyjny i polega na konieczności uzyskania karty zgonu. Kartę zgonu wystawia lekarz prowadzący oddział w szpitalu, w którym nastąpił zgon, lub lekarz rodzinny albo lekarz pogotowia. Karta zgonu będzie niezbędna dla wykonania kolejnego obowiązku administracyjnego, jakim jest uzyskanie aktu zgonu w miejscowym Urzędzie Stanu Cywilnego. Akt zgonu będzie jedną z ważnych podstaw uzyskania zasiłku pogrzebowego z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oraz pochowania zmarłego. Należy pamiętać przy tym o obowiązku zgłoszenia śmierci w USC w terminie 72 godzin od daty śmierci, a w przypadku śmierci na skutek choroby zakaźnej w terminie 24 godzin od daty stwierdzenia zgonu przez lekarza.
Gdyby zdarzyło się tak, że zgon nastąpił w wyniku wypadku, samobójstwa lub przestępstwa, do postępowania włączy się z pewnością Policja i Prokuratura, a także często Zakład Medycyny Sądowej. Organy te mają prawo bez zgody osób bliskich przeprowadzać czynności dowodowe na zwłokach, a także z udziałem osób bliskich zmarłemu. Należy podporządkować się poleceniom funkcjonariuszy, ale oczywiście w przypadku wątpliwości zawsze warto zasięgnąć pomocy adwokata. Trzeba pamiętać, że w przypadku przeprowadzenia sekcji zwłok kartę zgonu wyda wyłącznie Zakład Medycyny Sądowej.
O czym jeszcze warto pamiętać?
Na pewno o odprawie pośmiertnej należnej zmarłemu pracownikowi od pracodawcy. Spadkobiercy powinni o nią wystąpić do pracodawcy. W przypadku gdy pracownik był ubezpieczony przez pracodawcę w firmie ubezpieczeniowej, o wypłatę należy zwrócić się do tej firmy. Pracodawca wypłaca wtedy tylko ewentualną różnicę między odprawą a odszkodowaniem.
Warto także pamiętać o rencie rodzinnej z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, do której pod określonymi warunkami prawo mają dzieci, wnuki i rodzeństwo, dzieci przyjęte na wychowanie oraz wdowa.
Jeśli zmarły był członkiem Otwartego Funduszu Emerytalnego to fakt zgonu wraz z wnioskiem o wypłatę środków zgromadzonych w funduszu zgłosić może do właściwego OFE małżonek zmarłego, osoba przez niego uposażona lub po prostu spadkobierca.
Po śmierci osoby bliskiej należy zorientować się czy trwa jakiekolwiek postępowanie, czy to sądowe, czy egzekucyjne wszczęte z udziałem zmarłej osoby. Należy o fakcie śmierci jak najszybciej poinformować organ prowadzący to postępowanie, a więc sąd, prokuraturę, komornika, a także ewentualnie organ administracyjny (wójt, burmistrz, prezydent, wojewoda, inspekcje itd.). Pamiętać także należy, że wraz ze śmiercią wygasają z mocy prawa wszelkie pełnomocnictwa i upoważnienia wystawione przez zmarłego i w żadnym postępowaniu nie wolno się nimi świadomie posługiwać.
Postępowanie karne, w którym osoba zmarła była podejrzaną, oskarżoną lub skazaną – zostanie umorzone. W przypadku pełnienia innych ról procesowych postępowanie karne może zostać zawieszone do czasu zakończenia sądowego postępowania spadkowego. Postępowanie sądowe w sprawach cywilnych zostanie zawieszone do czasu wydania postanowienia o stwierdzenia spadku. Postępowanie administracyjne, w zależności od rodzaju sprawy zostanie umorzone lub zawieszone do czasu wyłonienia spadkobierców.
Szczególnie istotny może okazać się refleks osób bliskich osobie zmarłej w postępowaniu egzekucyjnym. W toku trwania postępowania egzekucyjnego śmierć może zabrać zarówno dłużnika jak i wierzyciela. W każdym wypadku komornik będzie musiał jak najszybciej zawiesić postępowanie egzekucyjne, przy czym wszystkie czynności wykonane przez komornika po dacie śmierci stają się nieważne z mocy prawa.
Jak zwykle w sprawach egzekucyjnych spotkają się wybitnie antagonistyczne interesy spadkobierców i wierzycieli spadku. Spadkobiercy zmarłego dłużnika będą przedłużać postępowanie spadkowe, najczęściej w celu przeprowadzenia ucieczki majątku, podczas gdy wierzyciela spadkodawcy zechcą jak najszybciej złożyć wniosek o stwierdzenie nabycia spadku, aby kontynuować egzekucję.
Drugą grupa działań osób bliskich zmarłemu rozpoczyna się już po jego pochowaniu i wiąże się ze wszystkim tym, co zmarły po sobie pozostawił.
Warto byłoby dodać też informacje o tym, że istnieją także zakłady pogrzebowe, które oferują swoim klientom załatwienie za nich wszystkich spraw formalnych, kwestie związane z pogrzebem itd. Sami przy śmierci taty korzystaliśmy z usług zakładu pogrzebowego Jakubisiak właśnie ze względu na taką ofertę. Jeżeli ktoś nie czuje się na siłach aby załatwiać takie sprawy samodzielnie, to dla niego idealne rozwiązanie.