Historia Suszek

POŁOŻENIE SUSZEK

Suszki są niewielką wioską położoną na Pogórzu Bolesławieckim, w dolinie Żeliszowskiego Potoku. Zabudowania położone są wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 297 i lokalnej łączącej Stare Jaroszowice z Kraszowicami. Druga z nich, biegnąca wzdłuż Żeliszowskiego Potoku, stanowi główną oś wsi. Pod kątem geologicznym leżą na górnokredowych piaskowcach, iłowcach i mułowcach przykrytych piaskami i żwirami.

Do 1981 r. wydobywano tutaj białe gliny santońskie i iły kaolinowe. Dziś odkrywkowo ekspoloatuje się iły biaołopalące uzyskiwane metodą szlamowania santońskich piaskowców.

W przeszłości, na potrzeby mieszkańców wydobywano w niewielkich wyrobiskach piaskowiec, żwir i piasek. W dolinie notowane jest również występowanie złota rodzimego.

POWSTANIE WIOSKI

Historia Suszek wiąże się z kolonizacją niemiecką na ziemiach Śląska. Świadczy o tym patronimiczna nazwa od imienia lokatora – Kunzendorf. Zauważyć należy, że Kunz jest zdrobnieniem imienia Konrad. Rok powstania nie jest znany, pierwsza wzmianka o Cuncendorf pochodzi z 1305 r. W 1350 r. ich nazwę zapisano jako Cunzindorf a 19 lat później wzmiankowano je jako Wenig-Cunzendorf.

Znajdywane w pobliżu strumienia fragmenty ceramiki pochodzą w dużej ilości z XVI wieku, ale trafiają się też elementy datowane na XIV-XV w., co poświadcza ciągłość osadniczą na przestrzeni ponad 600 lat.

Il. 1 Fragmenty ceramiki z XVI w.

Il. 2 Fragmenty kafli i patelni datowane na XIV-XV w.

W jednym z opracowań o historii wydobycia złota w okolicy Lwówka i Bolesławca napisano, że miejscowość powstała już pod koniec XII w. Występowanie tego kruszcu miało być osadotwórczą przyczyną. Jednak mogło być tak, że górnicza aktywność miała miejsce dopiero w trakcie drugiej fazy poszukiwań w XV w., jak miało to miejsce w Bolesławcu. Z całą pewnością w lesie na południe od Suszek są ślady prac prowadzonych przez gwarków. Dobrze odwzorowuje je system LIDAR.

Il. 3 Ortofotomapa i mapa w systemie LIDAR, źródło geoportal.gov.pl

Widoczne na dolnej mapie kółka, to zagłębienia powstałe po zasypaniu niewielkich szybików, z których wydobywano złotonośny żwir. Sądzić można, że pamięć o tym epizodzie przetrwała przez wieki w lokalnym nazewnictwie. W czasach niemieckich był Zechenwald i Zechenweg dziś nosząca nazwę Droga Gwarków (Zeche – kopalnia, gwarectwo, cech). Choć należy zauważyć, że nazwa ta obejmuje las należący kiedyś do Włodzic Wielkich. Las znajdujący się w granicach Suszek nosił nazwę Hohlsteiner Wald, co wskazywało na przynależność do majątku w Skale.

Druga fala aktywności górniczej pojawiła się w okolicy wioski pod koniec XVIII w., gdy nieco dalej na południe poszukiwano węgla kamiennego. Trwała to jednak tylko cztery lata.

W osadach polodowcowych pokrywających dno doliny można znaleźć kamienie półszlachetne – niewielkie ametysty i agaty.

Il. 4 Agat znaleziony w dolinie Żeliszowskiego Potoku

Według prawa niemieckiego Suszki znajdowały się w weichbildzie (okręg administracyjny z miastem i jego okolicą) lwóweckim.

Po zajęciu Śląska przez Prusy, 1.I 1742 r. połączono dwa weichbildy i powstał powiat lwówecko-bolesławiecki. Ale w 1816 r. doszło do reformy administracyjnej i dystrykty obu miast podzielono tworząc powiaty lwówecki oraz bolesławiecki. Zasadniczo rozdzielenia dokonano wzdłuż starych granic. W przypadku Suszek dokonano odstępstwa i powiększono terytorium południowego powiatu.

Kolejna istotna zmiana nastąpiła po II wojnie światowej, gdy doszło do znaczących zmian granic i wioska znalazła się w gminie i powiecie bolesławieckim.

Zajmując się historią Suszek łatwo o pomyłki, gdyż w weichbildzie lwóweckim były jeszcze dwie wioski o nazwie Kunzendorf. Widoczne jest to na XVII-wiecznej mapie Jonasa Scultetusa, na której zaznaczono Kunzendorf – Suszki jako wioskę z kościołem. Tymczasem kościoły były w pozostałych Kunzendorfach tj. dzisiejszej Proszowie oraz Bartnikach, a tych wsi na mapie nie odzwierciedlono.

Il. 5 Fragment mapy Scultetusa, źródła www.europeana.eu / Bibliothèque nationale de France

HISTORIA WIOSKI NA PRZESTRZENI WIEKÓWW

W 1388 r. pan na Starych Jaroszowicach – Ivan von Landskron przepisał łąkę pomiędzy Suszkami a Żeliszowem. W 1453 r. właścicielem wioski był Christoph von Reder. Trzynaście lat późnej właścicielem był Nickel von Reder, a w 1480 r. odziedziczyła ją Barbara von Schleußer. Jej syn – Christoph zbył w 1486 r. kuzynowi Nickelowi Utman. W pierwszej połowie XVI w. właściciel Skały – Kaspar Kopatsch (Kopitsch) kupił Suszki i włączył je do swoich dóbr. W 1549 r. przyrzekł, że zamknie szynk solny w Suszkach (w polskich wzmiankach o tym wydarzeniu pisze się o otwarciu, wynika to z błędnego tłumaczenia, w oryginale „gelobt (…) den Salzschank abzustellen”).

Szynk solny był miejscem detalicznej sprzedaży soli. Ponieważ handel nią należał do tzw. regaliów, to jest czynności, które były zastrzeżone dla władców, stąd też pewnie to zobowiązanie szlachcica do jego likwidacji.

W 1627 r. właścicielem klucza w Skale był hrabia Promnitz. Zapewne w wyniku degradacji protestanckiej szlachty Śląska, dobra zostały po wojnie trzydziestoletniej kupione przez pochodzącego z Irlandii hrabiego Wilhelma von Gall. Na kontynencie służył wpierw koronie polskiej, potem w stopniu pułkownika w austriackim regimencie kirajsjerów i dragonów oraz jako komorzy cesarza Ferdynanda II. Jako katolik wspierał redukcję protestanckich kościołów (odbieranie i przekazywanie ich katolikom), pochowany został w opactwie krzeszowskim. Po jego śmierci w 1655 r. majątek odziedziczył syn Walther, który zmarł bezpotomnie pozostawiając majątek żonie.

Prawdopodobnie sprzedała ona państwo stanowe (Herrschaft Hohlstein) hrabiemu Heinrichowi von Promnitzowi. Ten majętny człowiek, który służył również pod kurfirstem saskim, posiadał dobra na terenie całego Śląska: w Pszczynie, Trzebielu, Żarach, Nowogrodzie Bobrzańskim, Janowicach, Kamiennej Górze (Grodztwo). W 1726 r. wdowa po nim – hrabina Helena Sigunda Charlotta z domu von Reder sprzedała młyn w Suszkach. Po niej dobra przejęte zostały przez tężę rodzinę. Karl Gustav Reder przekazał 13.XII 1738 r. majątek synowi Erdmannowi Karlowi. Po jego śmierci w lipcu 1782 r. spadkobiercy zawarli ugodę na mocy której niepodzielone państwo stanowe przeszło pod wspólny zarząd sześciu synów. 6. XI 1786 r. zawarli z bratem Karlem Wilhelmen Erdmannem umowę, na mocy której, za 200.000 talarów stał się jedynym właścicielem majątku. Zauważyć trzeba, że w źródłach stosowana jest również forma nazwiska Röder. W tymże roku pośród 288 mieszkańców było 8 kmieci, 31 zagrodników i 4 chałupników. W wiosce znajdował się młyn i folwark.

W 1795 r. Karl von Reder, w drodze wymiany, przekazał majątek w Skale hrabiemu Johannowi Friedrichowi Ludwigowi Erdmannowi von Pücklerowi. Istotne jest, że zbywca był jednocześnie właścicielem dóbr w Kraszowicach, co miało swoje następstwa w kolejnych latach.

Hrabia Pückler sprzedał w 1798 r. dobra w Skale księciu kurlandzko-żagańskiemu. Po jego śmierci dobra odziedziczyła córka Marie Louise Pauline, która wyszła za mąż za księcia (Erbprinz) Friedricha von Hohenzollern-Hechingen. Po jej śmierci dobra odziedziczył jej syn – książę Friedrich Wilhelm Konstantin. Gdy tenże zmarł 3.IX 1869 r. państwo stanowe przeszło na gałąź Hohenzollern-Sigmaringen. Gdy wraz z pruską reformą administracyjną zakończyła się zwierzchnia rola szlachty, 28.II 1874 r. we Włodzicach Wielkich powstał okręg administracyjny (Amtsbezirk), który objął również Suszki.

Mimo tego, że przez Suszki nie wiodła główna droga łącząca bezpośrednio okoliczne miasta, wioski nie omijały wydarzenia wojenne. Jeszcze w XIX wieku żywe były wspomnienia wojny trzydziestoletniej z lat 1618-1648. Podając za kamienną tablicą w gospodarstwie Gerlacha, zaledwie siedmiu mieszkańców miało przetrwać przemarsze wojenne i rozwleczone po Europie choroby. Spowodowana zapaścią cywilizacyjną przecena nieruchomości sprawiła, że za wolne od pańszczyzny gospodarstwo, zapłacono w 1664 r. zaledwie jeden bochenek. Z XIX-wiecznych wojen prowadzonych przez Prusy, tylko wojna z napoleońską Francją bezpośrednio dotknęła wioski. Wioskę plądrowali i sprzymierzeni, i najeźdźcy. W 1813 r. przebywał tutaj jeden z ważniejszych dowódców francuskich – marszałek Marmont.

Po zakończeniu walk z Francuzami na wioskę składały się w 1825 r.: kolonia z folwarkiem, w skład którego wchodziło 8 posesji (Carlshof), szkoła ewangelicka, młyn wodny, gospodarstwa 8 kmieci, 16 zagrodników i 43 chałupników. Łączna liczba mieszkańców wynosiła 421 osób, w tym w Carlshofie 61 osób.

W 1845 r. w 68 domach mieszkało 444 mieszkańców, spośród których zaledwie 5 było wyznania katolickiego. W wiosce działały dwie gospody, pięć osób zajmowało się rzemiosłem oraz handlem. W 1885 r. liczba ludności spadła do 322 osób.

Specyficzne źródło informacji o Suszkach kryje się w jednym z rozległych gospodarstw. Przedwojenni właściciele umieścili w nim kamienne tablice, elementy i napisy dokumentujące historię wioski i okolicy. Majętny właściciel ściągał z okolicy różne artefakty i wmurowywał je w ściany. Na drzwiach jednego z pomieszczeń w części gospodarczej niewprawną w cyrylicy ręką umieszczono napis KУТУЗОВ KOMHATA.

Il. 6 Drzwi z napisem „KУТУЗОВ KOMHATA”

Trudno rozstrzygnąć, co miało to upamiętnić. Wątpliwe wydaje się, żeby tak zakwaterowano marszałka.

Nieco zagadkowo prezentuje się płycina z herbem sądu wiejskiego. Wykonano go ze wszystkimi atrybutami heraldyki szlacheckiej. Tarcza z wizerunkiem zgiętego ramienia dzierżącego miecz, ma hełm, klejnot i labry.

Il. 7 Domniemany herb sądu wiejskiego

Jeśli przyjąć tę informację za rzetelną, świadczyło by to, że właściciele majątku Skała sprawujący prawa niższego sądownictwa, część spraw przekazali do rozstrzygania w wiosce. Ale więzienie dla suszeckich skazańców znajdowało się w Skale, co potwierdza statystyka pruskiego ministerstwa sprawiedliwości z 1839 r. Sądowe zwierzchnictwo szlachty zakończyło się za sprawą reformy sądownictwa z 2.I 1849 r. Odtąd lokalne konflikty i postępowania rozpatrywane były we Lwówku Śląskim.

W Suszkach nigdy nie powstał kościół. Ewangeliccy mieszkańcy należeli do parafii we Włodzicach Wielkich, katoliccy do Warty Bolesławieckiej. Tę daleką podległość tłumaczy średniowieczny układ granic, według którego Warta i jej parafia należały do weichbildu lwóweckiego. W XIX w. katolicki kościół we Włodzicach był filią parafii w Warcie i odprawiano w nim cztery msze rocznie.

Dzieci chodziły do szkoły we Włodzicach Wielkich, ale od 1781 r., w Suszkach zamieszkał nauczyciel, który prowadził lekcje w wynajmowanym lokalu. Szkoła powstała przed 1825 r. W latach międzywojennych działała w środkowej części wsi.

Il. 8 Odtworzenie widoku zdjęcia głównego

cdn.