Wiem, że można spędzić Boże Narodzenie inaczej. Można wrzucić na insta selfie z rodzinką i choinką (jak się ma w kadrze rodzinkę i choinkę) albo emocjonować się nieuleczalną głupotą zwanego arcybiskupem człowieka złożonego z niewrażliwości i braku empatii „wstrzyknąwszy sobie uprzednio w mózg wieczorne wiadomości”. Ja, dzięki mądrości własnego dziecka, które kupiło staremu książkę Joanny Gierak-Onoszko „27 śmierci Toby’ego Obeda”, spędziłem ten dzień inaczej.
Na kilka godzin w mojej głowie zamieszkały historie dzieci rdzennych mieszkańców dzisiejszej Kanady odbieranych siłą rodzicom i „cywilizowanych” w szkołach z internatami prowadzonych pod szyldem boga i rządu. „Cywilizowanych” przemocą, wykorzystywaniem seksualnym, poniżeniem i wykluczeniem z życia.
Autorka nie poprzestaje na opisie usankcjonowanego przez władze zjawiska wyniszczania rdzennych mieszkańców, ale pokazuje skutki, dalsze losy oraz dzisiejsze próby zmierzenia się mieszkańców kraju z tamtymi niedawnymi zdarzeniami. Mówi nie tylko o krzywdzie, ale pokazuje jej przyczyny i skutki. Skala skutków jest niemożliwa do oszacowania, choć próby szacunku, także materialne, istnieją. Może to one, jak „taryfikator” odszkodowania za wyrządzone ocalonym dzieciom krzywdy, są w tej książce bardziej drastyczne niż relacje takie jak ta:
Nie chodzi o dramat 10 dzieci, 100 dzieci, ani 1000 dzieci…
Nie chodzi o incydentalne sytuacje w jednym miejscu lub kilku miejscach, z których jakiś biskup zapomniał przenieś księdza zboczeńca do innej parafii a przy okazji powiadomić policję. To nie Polska, choć tutaj też rząd i kościół bronią sprawców zamiast chronić ofiary.
To nie Polska, ale szyldy są podobne. Jeden z bohaterów mówi do autorki tak:
Joanna Gierak-Onoszko burzy wizję Kanady. Także moją osobistą fascynację tym krajem, w którym zdarzyło mi się kiedyś chwilkę pomieszkać. Wizję tolerancyjnego, wielokulturowego raju wzajemnego szacunku i zrozumienia.
– Zniszczono cały nasz naród. Nigdyśmy się nie podnieśli. W Europie ekscytujecie się modą na Kanadę, bo patrzycie na nią przez kolorowe skarpetki naszego nowoczesnego premiera. Ale prawda mniej się nadaje do lajkowania – powiedział autorce jeden z bohaterów tej książki.
Prawda autorki tej książki nie nadaje się do lajkowania. Czytając, nie miałem poczucia, że to jej prawda. Jej osobisty stosunek do opisywanych traum jest słabo widoczny, słabo wyczuwalny. Może najbardziej wyczuwalny jest w tym, jak bardzo stara się nieepatować czytelnika detalami dramatów dzieci.
Tkwi mi zawsze w głowie jako prawda zdanie Brodskiego „arytmetyka jest wrogiem etyki”, które ma obrazować to, jak obojętne stają się dla nas dramaty masowe. Pani Joanna pokazuje, że Brodski nie musi mieć racji. Potrafi pokazać system przemocy dramatami jednostek.
Przez opisywane przez autorkę szkoły przeszło w Kanadzie 150 000 dzieci. Prawdopodobnie dziesiątki tysięcy nie przeszły, nie przeżyły edukacji. Ostatnią tego typu szkołę zamknięto w 1996 roku. Autorka nie dotarła do przedstawicieli kościoła, którzy chcieliby skomentować współtworzony przez kościoły (nie tylko katolicki) aparat opresji.
Kanada, jako państwo, stara się (z różnymi skutkami) zmierzyć ze swoją trudną historią. Nie udaje że jej nie ma. Jedno z mnóstwa mądrych zdań zapisanych przez autorkę brzmi: „Pojednanie jest procesem o wyraźnym początku, ale bez końca.”
Kiedy Polska wypiera się krzywd wyrządzanych przez ten kraj a ludzi mówiących prawdę piętnuje się publicznie w rządowych mediach warto zobaczyć, że do własnej trudnej historii najnowszej można podchodzić inaczej.
Pomyliłem się na wstępie pisząc, że historie opowiedziane przez autorkę zamieszkały w mojej głowie na kilka godzin. One już tam zostaną. I dobrze, dla głowy.
27 ŚMIERCI TOBY’EGO OBEDA
Joanna Gierak-Onoszko
Wydawnictwo: Dowody na Istnienie
Rok wydania: 2019
Liczba stron: 343
