Gdy umiera osoba należącą – określając to w sposób dość uproszczony – do kręgu naszych osób najbliższych, może rodzić to uregulowanie jej sytuacji prawnej, przede wszystkim gdy chodzi o spadkobierców. Podobna sytuacja pojawia się w razie powołania nas jako spadkobierców w testamencie.
Ową kwestią do uregulowania pozostaje potwierdzenie, kto należy do kręgu spadkobierców zmarłej osoby, tj. kto dziedziczy po osobie zmarłej.
Wedle polskiego systemu prawnego – spadek można na nabyć na podstawie testamentu (sporządzonego dokumentu np. w formie aktu notarialnego lub w zwykłej formie pisemnej, a nawet ustnej) lub na podstawie ustawy. W związku z powyższym rozróżniamy dwa rodzaje dziedziczenia: testamentowe oraz ustawowe.
Dziedziczenie testamentowe – wymaga ogłoszenia testamentu w odpowiednim trybie – przed notariuszem – w formie sporządzenia tzw. Aktu poświadczenia dziedziczenia albo przed Sądem w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku.
Dziedziczenie ustawowe – wymaga ustalenia osób, które zgodnie z przepisami ustawy Kodeks Cywilny należą do kręgu spadkobierców ustawowych – celem – podobnie jak powyżej – sporządzenia tzw. Aktu poświadczenia dziedziczenia sporządzonego przed notariuszem bądź przeprowadzenia przed Sądem postępowania w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku.
Co ważne – w przypadku śmierci bliskiej nam osoby – co do której zachodzi tego rodzaju połączenie rodzinne, które rodzi nabycie uprawnień spadkobiercy lub która w treści testamentu powołała nas do dziedziczenia – warto pamiętać, że przejście spadku nie następuje automatycznie. Tzn. w razie gdy jesteśmy spadkobiercą ustawowym czy testamentowym – faktycznie nim pozostajemy, jednak by potwierdzić ten fakt prawnie, musimy uzyskać albo akt poświadczenia dziedziczenia albo prawomocne postanowienie Sądu stwierdzające iż nabyliśmy spadek po danej osobie. Wskazane powyżej dokumenty mając więc charakter deklaratoryjny – nie tworzą nowego stanu, lecz potwierdzają jedynie prawnie doniosłe fakty.
W terminie 6 miesięcy od momentu śmierci spadkodawcy (lub w niektórych innych przypadkach od momentu powzięcia wiadomości o tytule swojego powołania do spadku) mamy prawo złożyć oświadczenie czy chcemy dziedziczyć spadek i jak (wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza) czy też chcemy go odrzucić – co ważne uczynić to możemy bez wskazania powodów swojej decyzji.
Po upływie powyższego sześciomiesięcznego terminu – w przypadku braku jakiegokolwiek oświadczenia w przedmiocie spadku konieczne jest stwierdzenie iż odziedziczyliśmy spadek w określonym udziale (w całości gdy jesteśmy jednym spadkobiercą) z dobrodziejstwem inwentarza.
Dopiero bowiem w przypadku uzyskania potwierdzenia, że jesteśmy spadkobiercami – możemy przedsiębrać jakikolwiek czynności dotyczące spadku.
Podkreślenia wymaga, iż zawsze mamy prawo spadek odrzucić – z uwagi np. na istniejące długi spadkowe i obawę przed ich spłatą. Mamy do tego prawo poprzez złożenie stosownego oświadczenia, o którym wspomniałam powyżej – przed Sądem lub notariuszem – w terminie 6 miesięcy od śmierci spadkodawcy. Dla odrzucających spadek spadkobierców ustawowych posiadających małoletnie dzieci – rodzi to dodatkowy obowiązek – odrzucenia spadku także w imieniu małoletnich dzieci – lecz dopiero po uzyskaniu zgody sądu rodzinnego w odpowiednim trybie.
Ustawodawca jednak, dokonując zmiany Kodeksu Cywilnego już w roku 2015r. objął niejako ochroną spadkobierców – którzy nie złożyli oświadczenia o odrzuceniu niepożądanego przez nich spadku. Zgodnie z art. 1012 kodeksu cywilnego spadkobierca może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić.
Jak wskazuje nam jednak przepis art. 1015 kc – brak oświadczenia spadkobiercy w terminie 6 miesięcy od informacji o powołaniu do spadku jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza, co będzie oznaczać ograniczoną odpowiedzialność za długi spadkodawcy. W praktyce chodzi o to, iż za ewentualne ciężary spadkowe (np. długi spadkodawcy) – spadkobiercy odpowiadają do wysokości wartości majątku spadkowego.
Uzyskanie prawnie skutecznego potwierdzenia nabycia spadku po danej osobie umożliwia dysponowanie przedmiotami wchodzącymi w skład majątku spadkowego. W razie braku porozumienia wszystkich spadkobierców co do przeznaczenia czy rozliczenia udziałów w majątku spadkowym – sprawę rozstrzyga stosowny sąd. Współspadkobiercy mogą jednak zgodnie przeprowadzić dział spadku – poprzez odpowiednie zniesienie współwłasności, spłaty czy inne stosowne rozliczenia (niewykluczony jest dział spadku bez spłat i dopłat).
W sprawach o stwierdzenie nabycia spadku – sądem właściwym – zgodnie z art. 39 Kodeksu postępowania cywilnego – jest sąd rejonowy ostatniego miejsca zwykłego pobyt spadkodawcy (gdy miejsca tego na terenie Polski nie da się ustalić – sądem właściwym jest sąd mijca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część).