W 2016 roku Biblioteka Pedagogiczna w Bolesławcu obchodziła jubileusz 65-lecia istnienia. Wydarzenie to stało się pretekstem do podjęcia próby odtworzenia jej losów. Rekonstrukcja obejmująca lata 1952 – 2016 opiera się głównie na zachowanej dokumentacji, typu sprawozdania z działalności, plany pracy, listy obecności pracowników, pisma wpływające.

Ze względu na pojawiające się liczne nieścisłości a nawet rozbieżności   w odnalezionych dokumentach, wiele informacji ma charakter wyłącznie orientacyjny. Dotarcie tylko do określonych materiałów wytyczyło obszar, który obejmuje owo opracowanie. Być może będzie ono stanowiło podstawę do dokładniejszego odtworzenia historii, poszukiwań dodatkowych dokumentów, podjęcia polemiki   lub spisania wspomnień przez osoby związane z Biblioteką i znające jej dzieje.

Przedstawiamy Państwu kolejną, siódmą  – i jak na razie ostatnią z przygotowanych części historii naszej placówki.  Tym razem informacje o naszych zbiorach.

Małgorzata Laskowska

Zbiory biblioteki

Podstawę powołanej w 1951 roku Biblioteki, stworzyły istniejące już skromne księgozbiory z literaturą fachową trzech instytucji: Inspektoratu Oświaty, Powiatowego Ośrodka Doskonalenia Kadr Oświatowych oraz Związku Nauczycielstwa Polskiego.

Pierwsze zaszczytne miejsce w księdze inwentarzowej Biblioteki otrzymała publikacja: Dubiński J. „Chów zwierząt jako zagadnienie gospodarcze”: Czytelnik, Katowice 1949 (wycofana z księgozbioru 04.08.1972 roku).

Najstarsza zachowana do dzisiaj publikacja wpisana jest do księgi inwentarzowej pod numerem 91: Kurdybacha Łukasz „Zawód nauczyciela w ciągu wieków”: Czytelnik, Łódź 1948

Fot. Najstarsza zachowana w Bibliotece publikacja: Kurdybacha Łukasz „ Zawód nauczyciela w ciągu wieków”: Czytelnik, Łódź 1948. Źródło: Biblioteka Pedagogiczna w Bolesławcu

Fot. Wpis w księdze inwentarzowej najstarszej zachowanej w Bibliotece publikacji: Kurdybacha Łukasz „ Zawód nauczyciela w ciągu wieków”: Czytelnik, Łódź 1948 Źródło: Biblioteka Pedagogiczna w Bolesławcu

Początki nie były łatwe, nawet przy liczebnie niewielkim księgozbiorze pojawiały się problemy z przechowywaniem. Opiekunowie poszukiwali sposobu na logiczne uporządkowanie zgromadzonych publikacji. W 1954 roku, Jan Gębski sytuację opisuje następująco:

[…]

Dotychczasowe 3 szafy […] są już całkowicie wypełnione książkami, poza tym, znajduje się w terenie około 600 książek wypożyczonych, dla których już w tej chwili potrzebny jest jeden regał.

[…]

Praca w zakresie uzupełniania i selekcji księgozbioru:

Ostatni numer inwentarza: 1664 poza tym zainwentaryzowałem 59 egz. Ubyło 230 egzemplarzy (numerów inwent.), ponieważ wszystkie czasopisma zainwentaryzowane przez moją poprzedniczkę wykreśliłem i przerzuciłem do czasopism jednocześnie te numery księgując w książce ubytku.

Prace w zakresie opracowania księgozbioru:

Liczba zainwentaryzowanych książek 1664 w tym 230 w książce ubytku. Sporządziłem katalog alfabetyczny. Natomiast katalog działowy jest już w ukończeniu. Karty są już wypisane, tylko należy jeszcze poukładać wg działów.[1]

Księgozbiór długo nie zaspakajał potrzeb użytkowników. Do końca 1955 roku udało się zgromadzić 2000 publikacji, wśród których niektóre dziedziny wiedzy w ogóle nie były reprezentowane:

[…] W minionym okresie Pow. Bibl. Pedagog. w Bolesławcu napotykała na duże trudności w zaspakajaniu potrzeb nauczycieli dokształcających się lub studiujących zaocznie. Brak było książek naukowych z następujących dziedzin nauki:

Fizyki (podręczniki dla uniwersytetów z zakresu mechaniki, termodynamiki, optyki, teorii kinetycznej, ciepła, itp.)

        Chemii […]

        Matematyka […]

        Jęz. Polskiego […]

         Rysunek

Zespół metodyczny śpiewu prosi o dziesięć podręczników nauki gry na mandolinie.[…] [2]

Pojawiała się też duża rozbieżność w ilości książek wprowadzanych do księgozbioru w poszczególnych latach.

KSIĘGOZBIÓR DO 1955 ROKU

Sytuacja Biblioteki w dużej mierze zależała od możliwości lokalowych, które aż do 1969 roku były uznawane za tragiczne. Pomieszczenia, które przeznaczano na przechowywanie zbiorów, niejednokrotnie stwarzały bezpośrednie niebezpieczeństwo, m. in. przez nieprzystosowane stropy na biblioteczne obciążenie.

Sytuacja w taki sposób została opisana przez dyrektora Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Sprawozdaniu z komisyjnego wyjazdu służbowego do Pedagogicznej B-teki Pow. w Bolesławcu w dn. 24.V. 1966 r.:

[…] lokal jest nieodpowiedni, niedostępny i nie przystosowany do wszystkich potrzeb b-teki. Brak czytelni, wypożyczalni, odpowiedniego magazynu. W tych warunkach nie ma miejsca na gromadzenie księgozbioru również i podręcznego (b. skromny) w udostępnianiu na miejscu, dotyczy to również czasopism fachowych, nie ma możliwości zapoznania nauczycieli z aktualnymi nowościami wydawniczymi […][3]

Sytuację potwierdzono w następnym roku podczas oględzin budynku:

Biblioteka mieści się na II piętrze budynku szkoły[4], który jest dawnym budynkiem mieszkalnym. Na 14,6 mkw. ponad 7 tys. tomów – stropy się ugięły.[5]

Do złych warunków lokalowych, wpływających na możliwości wykorzystania zbiorów, dołączał również fakt, że w początkowych latach swojej działalności Biblioteka nie posiadała wykwalifikowanych pracowników. Działania często były podejmowane spontanicznie, bez uwzględniania ustalonej wiedzy bibliotekoznawczej. Zwierzchnicy z biblioteki wojewódzkiej, bardzo krytycznie podchodzili do podejmowanych tutaj działań, zwłaszcza przez Maksymiliana Tomaszewskiego[6], pierwszego etatowego pracownika i kierownika Biblioteki:

[…] Księgozbiór – podstawa pracy bibliotecznej winien być komisyjnie i racjonalnie gromadzony tj. stale, planowo i systematycznie uzupełniany należycie bez błędów technicznych opracowany skatalogowany (okresowo selekcjonowany) i utrzymany w porządku. […] Brak komisji Bibliotecznej (zwłaszcza w doborze księgozbioru) dlatego b. skromny księgozbiór podręczny. […] w katalogach P.B.P. w Bolesławcu trudno zorientować się wyrobionemu bibliotekarzowi a co mówić o czytelniku. np. wymyślone nowatorstwo w PBP w Bolesławcu: książki wrzuca się jak listy do skrytki w drzwiach z tą różnicą że lecą na podłogę (oczywiście w czasie nieobecności bibliotekarza). Wnioski: w oparciu o wymienioną sytuację lokalową, specyficzną obsadę personalną staje się niezbędną koniecznością zdobyć lokal odpowiedni, urządzenie i fachową siłę na kierownika b-teki (pozostali mogą pracować na pół etatach czy na ryczałtach). Z uwagi na poważne znaczenie jakie winna reprezentować B-teka w środowisku nauczycielskim oraz realizacji odpowiednich zadań pedagogicznych (konferencje rejonowe, przedmiotowe itp.), Dyrekcja P.B.W. liczy na pełne zrozumienie i życzliwe ustosunkowanie się do przedstawionych wniosków[7]

Wg Dyrektora Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej we Wrocławiu Józefa Rostkowskiego (pismo z 14.04.1967):

[…] lokal zajmowany obecnie przez P.B.P. jest nieodpowiedni i nie odpowiadający jej potrzebom ze względu na dużą ciasnotę oraz jego lokalizację w szkole na piętrze – co grozi niebezpieczeństwem zawalenia się stropów w wypadku dalszego obciążania księgozbiorem. To powoduje również brak dalszych możliwości zwiększania zbiorów ze względu na małą przestrzeń i trudności w umieszczaniu dodatkowych regałów  i innego sprzętu. […] w wyniku trudnych warunków pracy niewłaściwych metod organizacyjnych poprzedniego kierownictwa Biblioteka zajmuje mało zaszczytne miejsce w okręgu […].[8]

W drugiej połowie roku 1966, kiedy została zatrudniona Ludwika Ragus, sytuacja merytoryczna Biblioteki zaczęła się stopniowo poprawiać. Ogólny rozwój zaczął się dokonywać dopiero po 18 latach istnienia placówki, od pierwszego kwartału 1969 roku, czyli kiedy to Biblioteka otrzymała nowe, korzystniejsze lokum przy ul. Bolesława Kubika 9.

Poprawne warunki lokalowe, personalne a przede wszystkim finansowe korzystnie wpływały na wzbogacanie zbiorów placówki.

Prócz książek, stanowiących najważniejszą część zbiorów Biblioteki, od początku gromadzone były również czasopisma. W zależności od możliwości finansowych, rocznie prenumerowano nawet do 156 tytułów (1970 rok). W roku 2012 ze względu na ograniczone możliwości finansowe uwidocznił się drastyczny spadek ilości gromadzonych tytułów czasopism. Z blisko 100 gromadzonych w latach poprzednich, pozostało ich tylko 22.

W 1980 roku zapoczątkowano gromadzenie zbiorów specjalnych, wszelkiego rodzaju dokumentów na nośnikach multimedialnych. Nigdy jednak nie stanowiły zbyt pokaźnej grupy. Do końca 2016 roku zgromadzono ok. 400 sztuk kaset, płyt itp.

W roku 1999 pojawiły się problemy finansowe, które mocno odcisnęły się na pracy Biblioteki:

Budżet do połowy roku nie był zatwierdzony. Kiedy już uzyskaliśmy informację o stanie finansów – okazało się że wydatki należy drastycznie ograniczyć bo na wszystko brakuje pieniędzy. Sytuacja ta skutecznie dezorganizowała pracę, uniemożliwiała planową politykę gromadzenia zbiorów, przyczyniła się do zerwania bezpośrednich, bardzo korzystnych kontaktów z wydawcami, z którymi współpracowaliśmy od kilku lat.[9]

W ostatnich latach, przy coraz skromniejszych możliwościach finansowych, Biblioteka coraz intensywniej wspierana jest darami pozyskiwanymi od osób prywatnych oraz instytucji. Przy zmieniających się możliwościach pozyskiwania informacji przez potencjalnych użytkowników       i coraz mniejszym zapotrzebowaniu na literaturę fachową, stara się elastycznie wychodzić naprzeciw oczekiwaniom współczesności. Coraz częściej w zbiorach pojawia się literatura rozrywkowa, młodzieżowa i dziecięca.

Do końca 2016 roku w Bibliotece zgromadzono blisko 60 tysięcy dokumentów.

[1] Sprawozdanie Pedagogicznej Biblioteki Powiatowej w Bolesławcu za 1 kw. 1954 r.

[2] Sprawozdanie opisowe z 29.11.1955r.

[3] Sprawozdanie z komisyjnego wyjazdu służbowego do Pedagogicznej B-teki Pow. W Bolesławcu w dn. 24.V. 1966 r

[4] ul. Komuny Paryskiej 38.

[5] Protokół z oględzin budynku z 5 maja 1967 r.

[6] Zawodowo związany z Biblioteką w latach 1958-1966

[7] Sprawozdanie z komisyjnego wyjazdu służbowego do Pedagogicznej B-teki Pow. W Bolesławcu w dn. 24.V. 1966 r.

[8] Pismo z dnia 14.04.1967 r. Dyrekcji Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej we Wrocławiu na podstawie przeprowadzonej lustracji w dniu 11.04.1967 r. do Wydziału Oświaty Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Bolesławcu

[9] Sprawozdania z działalności Biblioteki Pedagogicznej w Bolesławcu za rok 1999.

oprac. Małgorzata Laskowska