W 2016 roku Biblioteka Pedagogiczna w Bolesławcu obchodziła jubileusz 65-lecia istnienia. Wydarzenie to stało się pretekstem do podjęcia próby odtworzenia jej losów. Rekonstrukcja opiera się głównie na zachowanej dokumentacji, typu sprawozdania z działalności, plany pracy, listy obecności pracowników, pisma wpływające.
Ze względu na pojawiające się liczne nieścisłości a nawet rozbieżności w odnalezionych dokumentach, wiele informacji ma charakter wyłącznie orientacyjny. Dotarcie tylko do określonych materiałów wytyczyło obszar, który obejmuje owo opracowanie.
Być może będzie ono stanowiło podstawę do dokładniejszego odtworzenia historii, poszukiwań dodatkowych dokumentów, podjęcia polemiki lub spisania wspomnień przez osoby związane z Biblioteką i znające jej dzieje.
Zachęcamy Państwa do zapoznania się z historią naszej placówki.
Na początek proponujemy genezę bibliotek pedagogicznych w ogóle. Instytucji wyjątkowych, charakterystycznych wyłącznie dla Polski, ściśle związanych z jej historią.
Małgorzata Laskowska
Historia Biblioteki Pedagogicznej w Bolesławcu.
Cz. 1: Geneza bibliotek pedagogicznych
Historia bibliotek pedagogicznych w Polsce nierozerwalnie łączy się z dziejami oświaty i szkolnictwa, zwłaszcza z działalnością bibliotek szkolnych. W istniejących w poszczególnych okresach historycznych szkołach organizowane były biblioteki, będące do XVIII wieku prawie wyłącznie warsztatami pracy nauczycieli, a w następnej kolejności uczniów.[1]
W XIX wieku w polskich bibliotekach szkolnych poszczególnych zaborów również istniał wyraźny podział księgozbioru na zbiory dla nauczycieli i dla uczniów. W okresie międzywojennym, zwłaszcza w szkołach średnich, szczególnie uwidocznił się podział zbiorów bibliotecznych na dostosowane do potrzeb uczniów i pozostałe, nadzwyczaj chronione, bardzo często o wartości archiwalnej. [2]
Dwudziestolecie międzywojenne w Polsce to również czas tworzenia się idei i powoływania do życia specjalistycznych bibliotek pedagogicznych. Wpłynął na to wieloletni brak niepodległości, który pozostawił po sobie ogromne braki w dziedzinie oświaty. Liczba nauczycieli była znacznie mniejsza niż w krajach rozwiniętych, ponadto kadra nauczycielska nie miała pomocy szkolnych, problemem było również zaopatrzenie szkół w podręczniki.[3] Z inicjatywy nauczycielstwa oraz władz oświatowych okręgów szkolnych, zaczęły powstawać w siedzibach kuratoriów szkolnych biblioteki pedagogiczne, które inicjowały swą działalność opierając się przeważnie na połączonych księgozbiorach działów nauczycielskich bibliotek szkolnych.[4]
Władze niepodległej Polski podejmowały również uchwały mające na celu organizowanie bibliotek pedagogicznych, polepszających warunki pracy nauczycieli, pomagających im w zdobywaniu i pogłębieniu wiedzy ogólnej i zawodowej.
Nie było jednak jednego aktu prawnego regulującego powoływanie i funkcjonowanie tych bibliotek. Wstępnie tworzenie bibliotek nauczycielskich było określone przez zarządzenie Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z dnia 23 VIII 1921 r. a szereg wytycznych znalazło się w okólnikach wydawanych przez poszczególne Kuratoria Okręgów Szkolnych, które powoływały biblioteki pedagogiczne na podstawie statutów, tworzonych i zatwierdzanych indywidualnie dla każdej książnicy.
Biblioteki pedagogiczne służyły głównie nauczycielom i innym pracownikom oświaty (urzędnikom Kuratoriów i Inspektoratów Szkolnych). Korzystali z niech również słuchacze Pedagogiów i w niektórych bibliotekach uczniowie najwyższych klas szkół średnich. Zbiory udostępniano na miejscu lub wypożyczano na zewnątrz, w tym między innymi za pośrednictwem poczty.
Biblioteki pedagogiczne klasyfikowane były jako naukowe specjalne. W swoich zasobach miały głównie dzieła pedagogiczne, ponadto różne działa naukowe. Niektóre z bibliotek rozszerzały gromadzenie i udostępnianie zbiorów o dziedziny pokrewne oraz literaturę piękną klasyczną i współczesną. Biblioteki pedagogiczne prowadziły działalność informacyjno-bibliograficzną, pojedyncze posiadały szereg poradni, sekcje grupujące pedagogów różnych specjalności, najaktywniejsze współpracowały z innymi bibliotekami.
Idea istnienia bibliotek przeznaczonych do wyłącznej dyspozycji kadr pedagogicznych ożyła po II wojnie światowej. Istniejące w okresie międzywojennym biblioteki nauczycielskie reaktywowały swoją działalność bezpośrednio po wyzwoleniu, opierając się na bardzo skromnych ocalałych księgozbiorach.[5] Utworzona 12 III 1946 r. Naczelna Dyrekcja Bibliotek już w pierwszym roku swojej pracy zajmowała się bibliotekami pedagogicznymi, wstępnym uregulowaniem ich sytuacji prawnej i finansowej oraz wytyczeniem kierunków ich działalności. Organizowano biblioteki w miastach wojewódzkich i powiatowych. Od 1951 roku określano je jako biblioteki przy inspektoratach szkolnych oraz działy nauczycielskie w bibliotekach szkolnych.[6]
W 1951 roku Ministerstwo Oświaty wydało pierwszy akt prawny dotyczący bibliotek pedagogicznych, a mianowicie zarządzenie o statucie i statut Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej (PBW) – nie uwzględniając jeszcze innych ogniw sieci, ale zobowiązując PBW do poradnictwa i instruowania bibliotekarzy bibliotek posiadających księgozbiory z zakresu oświaty i wychowania. Statut określał te placówki jako biblioteki specjalne mające zaspokoić potrzeby intelektualne nauczycieli i innych pracowników oświatowych, pedagogów – naukowców i osób przygotowujących się do zawodu nauczycielskiego.
Działania nad tworzeniem całej sieci bibliotek pedagogicznych zakończono w 1957 roku. W tym czasie w sposób zorganizowany, do istniejących 17 pedagogicznych bibliotek wojewódzkich, dołączyło 300 bibliotek powiatowych.
Kolejna reforma administracyjna państwa w 1975 roku, wprowadzająca dwustopniowy podział administracyjny[7], zadecydowała o zmianach w istniejącej sieci. Powstało wtedy 49 bibliotek wojewódzkich, natomiast biblioteki powiatowe przekształcono w filie.
Nowy rozdział województw w 1999 roku wymusił kolejne zmiany, zarówno w nazewnictwie, hierarchii, jak i finansowaniu bibliotek pedagogicznych.[8]
Przypisy:
[1] Dąbrowska Zofia, Działalność sieci bibliotek pedagogicznych w dziedzinie informacji naukowej w latach 1945 – 1975. Wrocław 1986, s. 11 za: H. Falkowska, Z dziejów polskich bibliotek szkolnych. Warszawa 1976
[2]Ibid., s. 12
[3]https://pl.wikipedia.org/wiki/Biblioteki_pedagogiczne#Okres_mi.C4.99dzywojenny
[4] Dąbrowska Zofia, op. cit., s. 12
[5] Ibid., s. 13
[6] Ibid., s. 15
[7] Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych. Dz.U. 1975 nr 16 poz. 91
[8] https://pl.wikipedia.org/wiki/Biblioteki_pedagogiczne#Okres_mi.C4.99dzywojenny
oprac. Małgorzata Laskowska
